مقدمه

حتما شما هم مثل بنده این جمله را در مقالات زیادی دیده اید: "بررسی حوادث صنعتی نشان می دهد که بیش از 90 درصد حوادث صنعتی به عامل انسانی مربوط است. "[1]

اما آیا از خود پرسیده ایم که برای کنترل این 90 درصد چکار کرده ایم؟ یعنی اگر 90 درصد حوادث مربوط  به اشتباهات انسانی است و 10 درصد بقیه، خطای تجهیزات و عوامل محیطی است، چرا شناخت عامل انسانی و تجزیه و تحلیل آن در رئوس برنامه های ایمنی و بهداشت در ایران به چشم نمی خورد؟ اگر 90 درصدِ مشکل به انسان بر می گردد، پس چرا تمرکز را روی شناخت انسان قرار ندهیم؟

اجازه بدهید مثالی بزنیم! فرض کنید در  سازمان شما می خواهید کار بسیار حساسی را به فردی واگذار کنید که در صورت عدم انجام صحیح کار، امکان به خطر افتادن کل سیستم وجود دارد.  مثلا فردی را می خواهید مسئول بازرسی دوره ای از تجهیزات حساسی - که اگر طبق برنامه ی منظم و روتین انجام  نشود- امکان انفجار بزرگی را در سیستم بوجود می آورد.  چه می کنید؟ آیا شغلی با این حساسیت بالا را به راحتی در اختیار هر کسی که از راه رسید و در آزمون های شغلی شما نمره مناسب را کسب کرد، می سپارید؟

من اگر جای شما باشم، حتی اگر فرد در کار خود خبره ترین فرد باشد، تا از سلامت روانی فرد اطلاع دقیق نداشته باشم و تا شخصیت وی را نشناسم، مسئولیت اجرای چنین شغلی را هرگز به وی نمی دهم!

منطقی است که قبل از استخدام چنین فردی می بایست، جواب سوال های زیر برای شما روشن شود:

آیا این فرد از مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب رنج می برد؟

این فرد چگونه شخصیتی دارد؟

اصلا، آیا این شخص فردی شایسته است؟

آیا این فرد، فردی منظم  و وظیفه شناس است؟

آیا این فرد ...؟

این سوالات و سوالات مشابه ، سوالاتی هستند که اگر بی جواب بمانند و مسئولیت به فرد واگذار شود، بعدها اگر مشکلی در سیستم بوجود آید، عذاب وجدان آن  نباید متوجه کسی جز کارشناسان منابع انسانی و متخصصین ایمنی و بهداشت  شود!  

جواب سوالات را از کجا باید بدست آوریم؟

سال های سالست که  در کشورهای پیشرفته ی دنیا، قبل و یا بعد از استخدام فرد، شخصیت فرد  را به طور کامل ارزیابی  می نمایند، آزمون های سلامت روانی متعددی را از شخص به عمل می آورند، سپس وی را استخدام می نمایند.

یکی از وظایف بزرگ کارشناسان ایمنی و بهداشت، علاوه بر معاینات دوره ای (که به منظور پایش وضعیت سلامت جسمانی افراد انجام می شود) سنجش سلامت روانی است که متاسفانه هنوز فرهنگ آن در ایران جا نیفتاده و یا اگر افتاده به نظر می رسد، بسیار کمرنگ باشد.

شرکت فرا ایمن با تیمی متشکل از روانشناسان ، مهندسین نرم افزار و کارشناسان خبره ی ایمنی و بهداشت، برای اولین بار در ایران با طراحی نرم افزارهای قدرتمند "ارزیابی سلامت روانی[2] " سعی در پر کردن این جای خالی در ایران دارد.

آزمون های روانشناختی در محیط کار

نرم افزارهای ارزیابی سلامت روان در محیط کار

حالا چرا کارشناسان ایمنی و بهداشت در این رابطه مسئولند؟

شواهد نشان می دهد علاوه بر کارشناسان منابع انسانی به عنوان متولیان اصلی استخدام، کارشناسان ایمنی و بهداشت نیز در این زمینه مسئولند.

اگر نگاهی  به لینک زیر در WHO (سازمان بهداشت جهانی) بیاندازید، متوجه می شوید، WHO ، "بهداشت" را تنها "بهداشت جسمانی" نمی داند. در تعریف خود از بهداشت، قویا تاکید می کند که "بهداشت روانی" نیز مهم است.

از اینجا می توانید تعریف WHO را از بهداشت بیابید!

این عینا تعریف سازمان بهداشت جهانی از واژه ی بهداشت است:

>> Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity.<<

<< بهداشت یعنی سلامت کامل جسمانی، روانی و اجتماعی. این که فرد بیمار نباشد و ضعف و ناتوانی نداشته باشد، فردی سالم محسوب نمی شود. (یعنی ملاک بهداشتی و سالم بودن یک فرد، در گرو سلامت جسمی، روانی و اجتماعی اوست. ) >>

پس طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، کارشناس بهداشت، متولی بهداشت روانی نیز هست. یعنی اگر قرار است فردی متولی سنجش بهداشت روانی در محیط کار باشد، این شخص کسی جز کارشناس بهداشت حرفه ای به عنوان متولی نظارت بر عملکردهای بهداشتی نمی تواند باشد.

البته سنجش سلامت روانی، کاری تیمی است که بهتر است در قالب یک تیم انجام شود. و این وظیفه ی خطیر تنها بر عهده ی واحدی مانند HSE نیست و نمی باشد. ولی مسئولیت نظارت بر حسن اجرای آن می تواند متوجه کارشناسان ایمنی و بهداشت باشد.

پس اگر عامل 90 درصد از حوادث خود انسان است و ما می خواهیم عامل ایجاد 90 درصد از حوادث را کنترل کنیم (= انسان) به نظر می رسد نیاز باشد ابتدا خود "انسان" را بهتر بشناسیم. "انسان " را به طور دقیق و علمی، تحلیل کنیم.  از سلامت روانی وی نیز علاوه بر سلامت جسمانی اش اطمینان حاصل نماییم. بدون شک تا شناختی از "عامل انسانی" نداشته باشیم، نمی توانیم "خطاهای انسانی"[3] را نیز کنترل کنیم.

به نظر می رسد که در ایران نیز، زمان آن فرا رسیده باشد که کارشناسان ایمنی و بهداشت به بهداشت روانی کارکنان نیز علاوه  بر سلامت و بهداشت جسمانی آنان توجه کنند.